Mụn trứng cá là một bệnh thường gặp ở 90% thanh thiếu niên. Trong đó, mụn bọc được xem là trường hợp nặng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến làn da. Các loại mỹ phẩm, dược phẩm không kê toa và chăm sóc da đúng cách có thể làm giảm triệu chứng. Nhưng mụn bọc sẽ vẫn còn tồn tại dai dẳng, cần phải chữa trị bởi bác sĩ chuyên khoa da liễu. Sớm điều trị đúng cách, bạn sẽ loại bỏ được hoàn toàn mụn bọc và phòng ngừa nó quay trở lại, giúp ngăn ngừa biến chứng như sẹo, tăng sắc tố da.
1. Mụn bọc là gì, biểu hiện như thế nào?
Mụn bọc là mụn viêm nằm sâu dưới da, sưng, nổi gồ lên da, kích thước lớn tạo sẩn (papule) lớn > 0.5 cm hoặc nốt (> 1cm). Khác với các loại mụn trứng cá khác, mụn bọc thường nghiêm trọng và ảnh hưởng tới lớp đáy của da. Vì vậy, nó có thể để lại sẹo thâm hoặc sẹo lõm. Nó thường xuất hiện ở mặt, cổ, lưng và ngực. Mụn bọc có thể khu trú tại chỗ hay lan ra tạo thành mảng lớn.
Các đặc điểm phân biệt mụn bọc với những loại mụn khác:
- Tổn thương viêm, đỏ trên bề mặt da.
- Không có đầu mụn.
- Thường có kích thước lớn.
- Gây đau đớn nhiều, nổi ở mặt, cổ, ngực, lưng.
Mụn bọc có giống với mụn nang?
Mụn bọc và mụn nang đều là những dạng mụn nghiêm trọng. Trong thực tế, mụn nang thật sự rất hiếm. Chúng đôi khi bị nhầm lẫn với nhau vì cả hai hình thành sâu bên dưới bề mặt da.
Nhìn bề ngoài, mụn nang trông cũng giống như mụn bọc với cục nhọt lớn, màu đỏ hoặc trắng gây đau. Các mụn nang, cũng như mụn bọc, nằm sâu bên dưới bề mặt da. Tuy nhiên, chúng chứa đầy mủ nên mềm hơn mụn bọc.
Khi mụn nang vỡ ra thường dẫn đến nhiễm trùng. Các mụn nang phát triển khi chất tiết của mụn đầu đen và mụn đầu trắng thoát ra, tràn vào vùng da xung quanh. Cơ thể nhận thấy một cuộc tấn công và hệ thống miễn dịch phản ứng bằng cách tạo ra mủ.
Ngược lại, các nốt mụn bọc vẫn còn nguyên, nằm sâu dưới da. Bề mặt bao phủ của mụn bọc khá cứng chắc và đỏ hơn. Chúng có thể tồn tại trong nhiều tuần hoặc thậm chí vài tháng.
2. Mụn bọc được hình thành như thế nào?
Tất cả các loại mụn trứng cá đều được tạo nên từ 4 yếu tố cơ bản sau:
- Các lỗ chân lông bị tắc nghẽn với sự dư thừa của các tế bào chết. Những tế bào này kết hợp với bã nhờn (chất dầu giúp bôi trơn tóc và da), tích tụ trong nang lông.
- Các tuyến sản xuất bã nhờn, được gọi là tuyến bã nhờn, phát triển trong thời kỳ thiếu niên và sản xuất bã nhờn tăng lên. Nhiều tuyến bã nhờn được tìm thấy trên mặt, cổ, ngực, lưng trên và cánh tay trên.
- Sự gia tăng sản xuất bã nhờn làm cho vi khuẩn xâm nhập gây nhiễm khuẩn. Nó có tên là Cutibacterium acnes (trước đây là Propionibacterium), thường sống trên da.
- Phản ứng viêm, miễn dịch xảy ra do sự phát triển quá mức của vi khuẩn hoặc các yếu tố khác. Điều này có thể dẫn đến vỡ nang và hình thành mụn đỏ hoặc mềm.
Mụn bọc hình thành cũng trải qua 4 quá trình cơ bản như trên nhưng tổn thương lớn và nặng hơn, ảnh hưởng sâu dưới lớp da.
Yếu tố gây nên mụn bọc?
Các bác sĩ da liễu vẫn chưa hiểu tại sao một số người nổi các dạng mụn trứng cá nghiêm trọng như mụn bọc, trong khi những người khác chỉ nổi mụn nhỏ. Có thể có yếu tố di truyền tác động ở đây. Nếu cha mẹ hoặc anh chị em của bạn bị mụn bọc, bạn cũng có khả năng bị.
Mặc dù bất cứ ai cũng có thể bị mụn bọc nhưng nó phổ biến hơn ở những nam giới trẻ tuổi. Các cậu bé tuổi teen và thanh thiếu niên nam giới thường xuyên bị mụn bọc cả trên mặt và cơ thể.
Phụ nữ trưởng thành cũng có thể xuất hiện các nốt mụn bọc. Chúng có xu hướng tập trung vào xương hàm, cằm và cổ, thường hiện diện hoặc trở nên tệ hơn ngay trước thời kỳ kinh nguyệt.
3. Nguyên nhân gây nên mụn
3.1. Thay đổi nội tiết tố
Sự thay đổi nội tiết tố trong thời niên thiếu làm cho tuyến bã nhờn phát triển và gia tăng sản xuất chất nhờn. Ở hầu hết những người bị mụn trứng cá, nồng độ hormone là bình thường. Nhưng tuyến bã nhờn rất nhạy cảm với hormone.
Mụn trứng cá có xu hướng giảm ở độ tuổi từ 30 đến 40. Tuy nhiên, mụn vẫn có thể xuất hiện và phát triển lần đầu ở những người phụ nữ trưởng thành, đặc biệt là trước kỳ kinh nghuyệt. Ngược lại, mụn trứng cá chủ yếu ảnh hưởng đến nam giới ở tuổi vị thành niên.
3.2. Sử dụng thuốc – mỹ phẩm
Mỹ phẩm gốc dầu có thể góp phần vào sự phát triển của mụn trứng cá. Dầu và mỡ trong các sản phẩm tóc cũng có thể làm tổn thương da. Sử dụng các sản phẩm gốc nước hoặc không gây mụn (noncomedogenic) có thể giảm nổi mụn trứng cá.
Những người bị mụn trứng cá thường sử dụng sản phẩm xà phòng (soaps) hay chất làm se da (astringents). Mặc dù các phương pháp điều trị này loại bỏ bã nhờn trên bề mặt da, nhưng chúng không làm giảm sản xuất bã nhờn. Tiếp xúc thường xuyên với các tác nhân này thật sự có thể làm cho mụn trứng cá trở nên tồi tệ hơn.
3.3. Chế độ ăn uống
Vai trò của chế độ ăn uống với mụn trứng cá vẫn đang gây tranh cãi. Một số nghiên cứu đã tìm thấy mối liên quan giữa uống sữa bò và tăng nguy cơ bị mụn trứng cá, có lẽ là do các hormone tự nhiên trong sữa. Tuy nhiên, không có bằng chứng mạnh mẽ nào cho thấy sữa, thực phẩm giàu chất béo hoặc sô cô la làm tăng nguy cơ bị mụn trứng cá.
3.4. Stress
Căng thẳng tâm lý có thể làm xấu đi tình trạng mụn trứng cá. Trong một số nghiên cứu về sinh viên, mức độ nghiêm trọng của mụn trứng cá trở nên tồi tệ hơn trong thời gian thi cử.
Cách để trị mụn đầu đen “khó chịu” chỉ với lòng trắng trứng
4. Điều trị mụn bọc như thế nào?
Mụn bọc có thể rất khó điều trị. Nếu bạn nghĩ rằng mình có thể bị mụn bọc, bước đầu tiên là gặp bác sĩ da liễu càng sớm càng tốt. Các phương pháp điều trị mụn không cần kê toa đơn giản thường không hiệu quả với mụn bọc.
Nếu muốn điều trị triệt để, thuốc uống cần được sử dụng. Việc kết hợp các phương pháp được khuyến cáo cho kết quả tốt. Các tổn thương do mụn mất ít nhất 8 tuần để trưởng thành. Bạn nên sử dụng phương pháp điều trị tối thiểu từ 2 đến 3 tháng để đánh giá hiệu quả.
4.1. Thuốc trị mụn dành cho loại mụn viêm nặng như mụn bọc
- Kháng sinh đường uống.
- Retinoid đường uống – isotretinoin.
- Thuốc bôi có thể được sử dụng kết hợp với kháng sinh đường uống.
4.1.1. Các thuốc bôi tại chỗ (topical medications)
- Retinoid: được làm từ vitamin A và giúp thông thoáng lỗ chân lông, sạch bã nhờn.
- Benzoyl peroxide, salicylic acid: làm khô dầu thừa và làm sạch các tế bào chết.
- Thuốc kháng sinh tại chỗ bao gồm erythromycin, clindamycin, sulfacetamide và dapsone: tiêu diệt vi khuẩn.
Tuy nhiên, đối với trường hợp nặng như mụn bọc nằm sâu dưới da, phương pháp điều trị tại chỗ trên bề mặt thường không hiệu quả.
4.1.2. Kháng sinh đường uống
Có tác dụng làm chậm sự phát triển của vi khuẩn gây mụn. Tuy nhiên, kháng sinh đường uống có thể có tác dụng phụ, bao gồm nhiễm nấm âm đạo ở phụ nữ và đau dạ dày.
Doxycycline và minocycline là những loại thuốc kháng sinh đường uống được kê toa phổ biến nhất cho mụn trứng cá. Chúng không thể được sử dụng trong khi mang thai hoặc ở trẻ em dưới 9 tuổi.
4.1.3. Isotretinoin đường uống
Đây là một loại thuốc retinoid mạnh cực kỳ hiệu quả trong điều trị mụn nghiêm trọng. Nó chữa hoặc cải thiện đáng kể mụn trứng cá ở phần lớn bệnh nhân. Isotretinoin đường uống có hiệu quả trong việc điều trị các loại mụn trứng cá biến dạng nhất.
Isotretinoin đường uống thường được dùng ở dạng thuốc viên. Dùng 1 hoặc 2 lần mỗi ngày với thức ăn trong 20 tuần, sau đó dừng lại. Trong một số trường hợp, mụn có thể xấu đi trước khi được cải thiện. Để giảm nguy cơ bùng phát mụn ban đầu, đôi khi isotretinoin được dùng với liều thấp hơn trong tháng đầu điều trị. Sau khi ngừng điều trị, thời gian hồi phục có thể tiếp tục đến 5 tháng.
Tác dụng phụ, nguy cơ
Mặc dù có tác dụng tích cực, isotretinoin đường uống có thể có tác dụng phụ nghiêm trọng và bạn nên thận trọng khi sử dụng.
Uống isotretinoin khi mang thai có thể gây sảy thai và dị tật đe dọa tính mạng của em bé. Vì những lý do này, có các quy định nghiêm ngặt tại Hoa Kỳ về việc kê đơn. Ví dụ như tất cả phụ nữ phải có 2 lần thử thai âm tính trước khi nhận đơn thuốc. Sau đó, họ phải làm xét nghiệm thai hằng tháng trong suốt quá trình điều trị. Bạn nên tham khảo và làm đúng theo hướng dẫn.
Các tác dụng phụ khác khi điều trị bằng isotretinoin:
- Khô hoặc bong tróc da, đau và nứt môi, ngứa, đau cơ, chảy máu cam, khó đeo kính áp tròng và nhạy cảm với ánh nắng mặt trời có thể xảy ra trong quá trình điều trị.
- Có những lo ngại về mối liên quan giữa isotretinoin với trầm cảm và hành vi tự tử dù không có đủ bằng chứng để kết luận. Bệnh nhân dùng isotretinoin nên báo cáo bất kỳ dấu hiệu trầm cảm hoặc lo lắng nào cho bác sĩ.
- Isotretinoin có thể làm tăng nồng độ triglyceride trong máu (chất béo liên quan đến cholesterol), tổn thương gan, viêm tụy…
- Không rõ điều trị bằng isotretinoin có làm tăng nguy cơ mắc các bệnh viêm ruột như viêm loét đại tràng và bệnh Crohn hay không.
Đa số tác dụng phụ này có thể được kiểm soát mà không cần dừng thuốc. Những tác dụng khác có thể nguy hiểm và yêu cầu bạn ngừng thuốc ngay lập tức. Cần giữ liên lạc thường xuyên với bác sĩ của bạn và làm theo hướng dẫn. Xét nghiệm máu thường xuyên để theo dõi cholesterol, triglyceride, chức năng gan và công thức máu.
4.2. Liệu pháp hormone
Hormone estrogen có thể giúp làm giảm tác dụng của androgen (hormone chịu trách nhiệm cho sự phát triển của mụn trứng cá). Điều trị estrogen dưới dạng thuốc tránh thai đôi khi được khuyên dùng cho phụ nữ bị mụn trứng cá trung bình hoặc nặng (như mụn bọc).
Không phải tất cả các biện pháp tránh thai đường uống đều nên được sử dụng để điều trị mụn. Một số thật sự có thể làm tình trạng mụn xấu đi. Một số loại dụng cụ tử cung và thuốc tiêm ngừa thai cũng có thể làm cho mụn trứng cá trở nên tồi tệ hơn. Bạn nên thảo luận với bác sĩ để có lựa chọn tốt nhất.
Spironolactone là một loại thuốc khác có thể được sử dụng để điều trị mụn ở phụ nữ. Spironolactone làm giảm tác dụng của androgen.
Lợi ích của thuốc tránh thai và các loại thuốc nội tiết khác có thể không thấy được cho đến 3 – 6 tháng sau khi bắt đầu điều trị. Điều trị bằng thuốc nội tiết không được khuyến cáo trong thai kỳ.
4.3. Mụn trứng cá và mang thai
Nhiều phương pháp điều trị mụn trứng cá không an toàn để sử dụng trong thai kỳ. Phụ nữ đang mang thai hoặc có ý định mang thai nên xem xét dừng tất cả các phương pháp điều trị mụn trước khi mang thai. Hãy nói cho bác sĩ da liễu biết về việc này.
5. Chăm sóc da mụn hằng ngày như thế nào?
Chăm sóc da là một khía cạnh quan trọng của điều trị mụn trứng cá. Nó có thể giúp da mau lành hơn và ngăn ngừa mụn quay trở lại.
5.1. Vệ sinh da
Rửa mặt không quá 2 lần mỗi ngày bằng chất rửa mặt có độ pH phù hợp. Bạn có thể chọn Cetaphil, Oil of Olay hoặc sữa rửa mặt tạo bọt, hoặc Dove bar và dùng nước ấm. Tránh sử dụng bông rửa hoặc dụng cụ thô ráp, thay vào đó dùng tay để rửa mặt. Rửa hoặc chà mạnh có thể khiến mụn trứng cá nặng hơn và làm hỏng bề mặt da.
Không chích hoặc nặn mụn vì điều này có thể làm mụn nặng hơn, gây sưng và sẹo. Nó cũng có thể gây ra tổn thương dễ bị nhiễm trùng.
5.2. Kem dưỡng ẩm
Sử dụng kem dưỡng ẩm giảm khô và bong tróc da. Đó là tác dụng phụ phổ biến của một số phương pháp điều trị. Chọn loại kem dưỡng ẩm được dán nhãn là “không gây mụn” ít có khả năng gây bít tắc các lỗ chân lông.
5.3. Chống nắng
Một số phương pháp trị mụn làm tăng độ nhạy cảm của da với ánh sáng mặt trời (ví dụ retinoids, doxycycline). Để giảm thiểu tổn thương da từ ánh nắng, bạn cần tránh tiếp xúc với ánh nắng. Sử dụng kem chống nắng có SPF 30 hoặc cao hơn, có phổ rộng (chặn cả tia UVA và UVB) trước khi ra nắng.
Điều trị mụn bọc có thể rất khó và lâu dài. Khả năng khỏi hoàn toàn vẫn có nếu dùng loại thuốc phù hợp. Vì vậy, hãy lên kế hoạch kiên trì điều trị trong 3 – 4 tháng trước khi thấy được sự cải thiện. Khi bị đau đớn do mụn bọc, bạn có thể chườm túi nước đá. Mụn có thể khiến bạn cảm thấy tự ti, chán nản. Đừng lo lắng mà hãy trao đổi với bác sĩ cuả mình để có phương pháp tốt nhất.
Bác sĩ Phan Thị Hoàng Yến
